İnsan Vücudunun Yapısı:

 İlk yardımcının insan vücudu, yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, yapacağı müdahalelerde  bilinçli olmasını kolaylaştırır.

Hareket Sistemi:

Şekil 1. Vücut haraket sistemini oluşturan yapılar.

Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket sistemi şu yapılardan oluşur:

• Kemikler
• Eklemler
• Kaslar

Kemikler:

Şekil 2: Vücut iskelet sisteminde kemiklerin dağlışı.            

Eklemler:

Şekil 3: Vücut iskelet sisteminde eklemler ve dağlışı.

Kaslar:

Şekil 4: Vücut iskelet sisteminde kaslar ve dağılışı.

Dolaşım Sistemi:

Oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları vücut dokularına taşır ve yeniden geriye toplar.

Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur:

• Kalp
• Kan damarları
• Kan

Şekil 5: Kalp ve dolaşım sistemi.

Sinir Sistemi:

Bilinç, düşünme, anlama-algılama, hareketlerin uyumu ile dengesi, ayrıca; solunum ile dolaşımı sağlar.

 Sinir sistemi şu yapılardan oluşur;

• Beyin
• Beyincik
• Omurilik
• Omurilik soğanı

Şekil 6: Sinir sistemini oluşturan yapılar ve insan vücudunda dağılımı.

Solunum Sistemi:

Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yapar. Hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar.

Solunum sistemi şu organlardan oluşur;

• Solunum yolları
• Akciğerler

Şekil 7: Solunum sistemini oluşturan yapılar ve insan vücudunda dağılımı.

Boşaltım Sistemi:

Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini yaparak vücutta iç dengeyi korur.

Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur;

• Böbrekler
• İdrar borusu
• İdrar kesesi
• İdrar kanalları

Şekil 8: Boşaltım sistemini oluşturan yapılar ve insan vücudunda dağılımı.

Sindirim Sistemi:

Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar.

Sindirim sistemi şu organlardan oluşur;

• Dil ve dişler
• Yemek borusu
• Mide
• Safra kesesi
• Pankreas
• Bağırsaklar

Şekil 9: Sindirim sistemini oluşturan yapılar ve insan vücudunda dağılımı.

Yaşam Bulguları ile İlgili Önemli Göstergeler Nelerdir?

Hasta/yaralıyı değerlendirmeden önce yaşam bulgularının anlamlarının bilinmesi gerekmektedir. Çünkü; bu bulguların var veya yok olması yapılacak müdahaleler için önem taşımaktadır. Yaşam bulguları dediğimizde, hasta/yaralının;

• Bilinci,
• Solunumu,
• Dolaşımı,
• Vücut Isısı,
• Kan basıncından söz edilmektedir.

Bilinç Durumunun Değerlendirilmesi

• Öncelikle, hasta/yaralının bilinç durumu değerlendirilir.
• Normal bir kişi kendine yöneltilen tüm uyarılara cevap verir. Bilinç düzeyi yaralanmanın ağırlığını gösterir.

Hasta yaralı kendinde ise; Hasta yaralısözlü ve ağrılı uyarılara yanıt verebilir.

Bilinç Bozukluk Seviyeleri

1.Derece Bilinç Bozukluğu; sözlü ve gürültülü uyarılara cevap verebilir.

2.Derece Bilinç Bozukluğu; sadece ağrılı uyarılara cevapverebilir.

3.Derece Bilinç Bozukluğu; Sesli ve ağrılı hiç bir uyarıya cevap vermez.

Solunum Değerlendirilmesi

Kişinin 1 dakika içinde nefes alma ve verme sayısı, solunum sıklığıdır.

Hasta/yaralının solunumu değerlendirilirken;

– Solunum sıklığına,

– Solunum aralıklarının eşitliğine,

– Solunumun derinliğine bakılır.

Şekil 10: İnsanlarda yaş gruplarına göre solunum sıklığının dağılımı.

• Sağlıklı yetişkin ( 8 Yaş Üzeri) bir kişide solunum sıklığı dakikada 12–20 arasıdır.
• Çocuklarda (1-8 Yaş) solunum sıklığı dakikada 16–22 arasıdır.
• Bebeklerde (1-12 Ay) solunum sıklığı dakikada 18-24 arasıdır.

Kan Basıncının Değerlendirilmesi

• Kalbin kasılma ve gevşeme anında damar duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü gösterir. Normal değeri 100/50- 140/100 mm Hg’dir.
• Hasta/yaralı değerlendirilirken kan basıncı kontrol edilmez. Ancak, kan basıncının anlamının bilinmesi önemlidir.

Nabız Değerlendirilmesi

Kalp atımlarının atardamar duvarına yaptığı basıncın damar duvarında parmak uçlarıyla hissedilmesine nabız denmektedir.

Şekil 11: İnsanlarda yaş gruplarına göre nabız sıklığının dağılımı.

– Sağlıklı yetişkin bir kişide  dakikada nabız sayısı  60–100 arasındadır.

– Çocuklarda dakikada nabız sayısı 100–120 arasındadır.

– Bebeklerde dakikada nabız sayısı 100-140 arasındadır.

Vücutta Nabız Alınabilen Bölgeler;

Şekil 12: İnsanlarda nabız alınabilen bölgeler.

• Şah damarı (Adem elmasının her iki yanında)
• Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası)
• Bacak damarı (Ayak sırtının merkezinde)
• Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin üstü)
• Hasta/yaralıların dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından nabız alınır.

Vücut Isısının Değerlendirilmesi

• Normal vücut ısısı 36,5 C’dir.
• Normal değerin üstünde olması yüksek ateş, altında olması düşük ateş olarak belirtilir.
• Vücut ısısının 41–42 C üstü ve 34,5 C tehlike olduğunu ifade eder.
• Vücut ısısının 31.0 C ve altı ölümcüldür.
• Hasta/Yaralı Değerlendirilmesi Amacı

Hastalık ya da yaralanmanın ciddiyetinin değerlendirilmesinin amacı;

• İlkyardım önceliklerinin belirlenmesi,
• Yapılacak ilkyardım yönteminin belirlenmesi,
• Güvenli bir müdahale sağlanması.

Hasta/Yaralının İlk Değerlendirilme Aşamaları

Şekil 13: Hasta / Yaralının biliç kontrolü

• Hasta/yaralıya sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak “iyi misiniz?” diye sorularak bilinç durumu değerlendirmesi yapılır.
• Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalar için önemlidir. Buna göre hasta/yaralının ilk değerlendirme aşamaları şunlardır:

A. Havayolu Açıklığının Değerlendirilmesi

Şekil 14: Hasta /Yaralının hava yolu açıklığının sağlanması

• Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir. Kusmuk ya da yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir.
• Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır.
• Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, eğer yabancı cisim var ise işaret parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır. 
• Daha sonra bir el hasta/yaralının alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine koyulur, alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip Baş geri-çene yukarı pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.

B. Solunumun Değerlendirilmesi

Şekil 15: Hasta /Yaralının solunumunun değerlenidirilmesi

• İlkyardımcı, başını hasta/yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta/yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir. 
• Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır,
• Eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve
• Hastanın soluğunu yanağında hissetmeye çalışılır.

C. Dolaşımın Değerlendirilmesi

Şekil 16: Hasta /Yaralının dolaşımının değerlenidirilmesi

• Dolaşımın değerlendirilmesi için ilkyardımcı; çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışılır.

***
İlk değerlendirme sonucu hasta/yaralının bilinci kapalı fakat solunum ve nabzı varsa derhal koma pozisyonuna getirerek diğer yaralılar değerlendirilir.

Hasta/Yaralının İkinci Değerlendirme Aşamaları

İlk muayene ile hasta/yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan sonra ilkyardımcı ikinci muayene aşamasına geçerek, hastayı baştan aşağı muayene yapar.

Şekil 17: Hasta /Yaralının ikincil değerlendirilmesi

1-Görüşerek bilgi edinme:

• Kendini tanıtır,
• Hasta/yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder,
• Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar,
• Hasta/yaralının endişelerini gidererek rahatlatır,
• Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri, sonuç olarak ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve alerjinin varlığı sorularak öğrenilir.

Hasta/Yaralının İkinci Değerlendirme Aşamaları

2- Baştan aşağı kontrol yapılır:

• Bilinç düzeyi, anlama, algılama,
• Solunum sayısı, ritmi, derinliği,
• Nabız sayısı, ritmi, şiddeti,
• Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi

Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı veya kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir.

Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir.

Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı kontrol edilmel. Hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta/yaralının sırtı da kontrol edilmelidir.

Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır.

Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir.

İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.

Olay Yeri Değerlendirilmesinin Amacı

Şekil 18: Trafik kazası olay yeri

• Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması,
• Olay yerindeki hasta/yaralı sayısının ve türlerinin belirlenmesi,
• Yapılacak müdahalelerin planlanmasıdır.

Olay Yeri Değerlendirilmesinde Yapılacak İşler

Şekil 19: Trafik kazasında yapılak işlemlerin sıralaması

Kazaya uğrayan araç, mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı. Araç arkasına refflektörler konularak kontağı kapatılıp, el freni çekilmeli. Araç LPG’li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır.

• Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir.
• Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri yerleştirilmeli.
• Olay yerinde hasta/yaralıya yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır.
• Hasta/yaralı yerinden oynatılmamalıdır.
• Hasta/yaralı hızla yaşam bulguları yönünden (ABC ) değerlendirilmelidir.
• Hasta/yaralı kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir.
• Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir.
• Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
• Ortam havalandırılmalıdır.
• Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir.
• Hasta/yaralı sıcak tutulmalıdır.
• Hasta/yaralının bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir.
• Tıbbi yardım istenmelidir (112).
• Yaralının endişesi giderilmeli. İlk yardımcı nazik ve hoşgörülü olunmalıdır.
• Hasta/yaralının paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir.
• Hasta/yaralı ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir.
• Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır.

Şekil 20: Trafik kazasında kaza ortamı